15 Kasım 2014 Cumartesi

Robotlar ve Sağlıklı Yaşam Trendi


Sağlık, sadece hastalık ve sakatlık durumunun olmayışı değil kişinin bedenen ve ruhsal yönden tam bir iyilik halidir. (1). Kavram bu şekilde algılandığında, doğrudan (ve sadece) bedeni iyileştirmekte kullanılan her türlü yol, yöntem, ekipman, ilaç,  insan ve benzeri fiziksel girdilerin dışına taştığı; etkileşim içinde olduğu diğer bütün sosyal ve ruhsal  alanlarla birlikte ele alınması gerektiği, anlaşılır. Bu açıdan sağlık kavramı, ruhsal boyutun din ile psikoloji  ve sosyal boyutun bilim ile teknoloji  olan en önemli girdilerinden, belli veya belirsiz, fakat tam anlamı ile etkilenir. Bu etkileşim, bilimsel alanda “koruyucu hekimlik” ve benzeri terimlerle de ifade edilir.

Trend, iki, beş ve on yıl içinde toplumun büyük bir çoğunluğu tarafından kabullenilerek uygulanan her tür davranışları, hareketleri, durumları tanımlamakta kullanılan sosyal bir kavramdır ve bu bağlamda sağlık kavramı ile de ilişki içindedir. Dürbünümüzü bu ilişkiye yönlendirdiğimizde, sağlıklı yaşam makro trendi altında konuşlanan spor, yeme-içme, giyim-kuşam, kozmetik, medikal vb. mini ve mikro trendlerden bahsedilebilir. Bunlar, benzer ve farklı alanlarda ama etkileşimli, kişinin sağlıklı yaşam bakışını etkileyen ürün, felsefe ve aksiyonları barındırmaktadır.

Bu yazıda, ne ruhsal ve ne de sosyal amaç  ve anlamı ile sağlık kavramı ile hiçbir ilişkisi olmadan, tamamen farklı bir kulvarda, farklı amaçlarla  geliştirilmiş fakat geldiği noktada sağlıklı yaşam makro trendi altındaki bütün davranış ve sistemleri büyük ölçüde etkileyip değiştirebilecek bir ürün ve hatta kendi başına bir sistemden bahsetmek istiyorum. Bu ürün-sistem daha şimdiden, günümüzün yaşam trendleri içerisinde bir çok alanda görmeye başladığımız ve gelecekte yaşamın her alanında görmeye alışacağımızın sinyallerini veren bir yenilik: ingilizce kökeni ile drone (robot, or unmanned aerial vehicle, or UAV)  yani robot ve/veya insansız hava araçları (iha).

İnsansız hava araçları (drone) sağlık sektöründe kendine yer bulabilecek mi? Sadece ortaya çıkış (askeri) amacına mı hizmet edecek? Yoksa burada, bu yazıda sadece sağlık ve acil durum özelinde değil de bir çok alanda devrim yaratacak bir makro trendden mi bahsediyoruz?

Drone’lar,  savunma sanayi için tasarlanmış insansız araçlardır.  Genellikle (en bilinir şekilleri ile) insansız hava araçları olarak tanınırlar fakat suyun / okyanusların altında görev yapabilen drone’lar (robotlar) da vardır (2). Savunma sanayi bilindiği üzere geçmişte de birçok örneğini gördüğümüz birçok trendi ve tasarımı tetikleyen, yön veren en önemli sektörlerden biridir. Drone’lar uzaktan kumanda ile yönetilen ya da belli bir güzergahta hareket edecek, belli bir görevi yerine getirecek şekilde programlanan araçlardır. Günümüzde sivil hayatta  yavaş yavaş kargo posta, belgesel çekimi, yangın söndürme, arama-kurtarma, karasal ulaşımın zor veya imkansız olduğu noktalara malzeme nakliyesi, tarımsal alanlarda ilaçlama...  gibi faydalı işler için kullanılmakta olsa da genellikle askeri alanda casusluk ve saldırı amaçlı kullanılmaktadır. Hatta Drone saldırılarını raporlayan bir akıllı telefon uygulaması bile bulunmaktadır (3).

Dünya genelinde örneklere baktığımızda drone’ların çok farklı alanlarda ve aksiyonlarda kullanılabildiğini görüyoruz. Bunlardan birkaçını, önümüzdeki makro trendin boyutlarını anlamak ve sağlık trendi ile ilişkisini vurgulamak adına sıralamak istiyorum.


DRONE ART

Nisan ayı başında Silikon Vadisi Sanat Fuarı’nda ilginç bir sergi açıldı. Graffitti sanatçısı Katsu dijital ve kavramsal çalışmalarına teknolojiyi de ekleyerek farklı bakış açısıyla dikkat çekti. Serginin açılış töreninde drone ile resim yapan Katsu New York’da grafiiti hacker olarak tanınıyor ve çizimleriyle sokak sanatına öncülük ediyor (4) (5) (6).

Katsu graffitilerinin bir smartphone application olarak sunulduğu düşünülürse Katsu’nun drone ile resim yapıp bir de sanat fuarında bunu canlı performans eşliğinde sergilemesi, trendler açısından dikkate alınması gereken bir konudur. Sanatın ve ruhsal dışavurumun ruhsal iyilik  durumuyla birebir etkisi düşünüldüğünde sağlık trendleri içerisinde değerlendirilmesi gerekir (7).


DRONE DANCE

Drone’ların sanat performansları içerisine girişine bir örnek de Japonya’dan, dijital performansları ile ün yapmış dans grubu elevenplay bu sefer drone’larla sahnede nefis bir performans sergiliyor ve gelecekte drone’ların akla gelmeyecek birçok alanda kullanımına bir örnek olarak görülebilir. Dans ve müziğin ruhsal sağlığa etkileri sebebiyle sağlık trendleri içerisinde ele alınmalarında hiçbir sakınca görünmüyor (8).

DRONE AIR

Drone’ların yıllardır hava kirliliği ile mücadele eden Çinliler tarafından son birkaç yıldır hava ölçüm cihazı olarak kullandığını açıklanmış. Hava kirliliği (pollutant)  yaşam trendleri altında sağlıklı yaşam trendinin en önemli problemlerinden biri (9) (10).

DOMICOPTER

2013 yazında Dominos Pizza’nın  ‘DomiCopter’ adını verdiği drone ile sadece 10 dk da servis yapması da uzun süre konuşulmuştu. Hemen hemen hiç beklemeden yemeğe kavuşmanın  da (en azından psikolojik açıdan) sağlık ile yakından ilgili olduğu hiç tartışılmaz (11).

MATTERNET

Geçtiğimiz yıl TED konferanslarından birinde Andreas Raptopoulos “No roads? There’s a drone for that” başlıklı konuşmasında (12) Dünya nüfusunun yedide birinin dış dünyadan kopuk yaşadığını ve bu kişilere ilaç ve acil yardım ulaştırılamadığından bahsetti. Doğa şartları sebebiyle yolları kapalı, kara ulaşımı sağlanamayan insanlara sağlık ve acil ihtiyaçları ulaştırmak için en hızlı ve ekonomik yolun drone ağı ile yapılabileceğini anlattı. Günümüzde acil yardıma cevap vermek günlerce sürüyor . Bu sürede belki de geç kalıp boşa gidecek bir maddi manevi çabadan bahsediliyor. Halbuki gps ile haberleşebilen ve 2 kg kadar malzeme taşıyabilen İHA’lar ile birkaç saat içinde ihtiyaca cevap vermek mümkün. Böylece sağlık alanında yeni bir sistem kurulabilir ve can kayıplarının önüne geçilebilir.  Teknik olarak saha istasyonlarında batarja şarjı yapabilen donanımlara sahip bu drone’lar ile 10 km lik bir alana 2 kilo ihtiyaç malzemesi taşımanın enerji maliyeti 24 cents olarak hesaplanmış. Hatta bu sistemin sadece ulaşımsız alanlarda değil, dünya üzerinde her yerde kullanılabilecek bir sistem olabileceğinin de altı çiziliyor (13). 


DIY PRINTED DRONE

3D Printed maker sistemlerinde yapılan drone'lar ve hazır parçaların birleştirilerek biraraya getirilip oluşturulduğu “do it yourself (DIY)”  drone’lar  ucuz ve  kolay imal edilir olmaları  açısından tercih ediliyor. Günümüzde tekno marketlerde bile satılmaya başlanan bazı tür drone’lar adeta oyuncak gibi de kullanılmaktalar. Bu anlamda drone’lar, rehabilitasyon ve oyuncak anlamında sağlık trendi kapsamı içine giriyorlar (14).


AMBULANCE DRONE

Günümüzde ve gelecekte, umulmadık, bizi şaşırtacak kadar farklı ve fazla alanda kullanılacağı belli olan bu hava araçlarının, kötü niyetli kullanımlara da açık oldukları hiç tartışılmaz. Örneğin, uygunsuz video çekimleri için kullanıldıklarını gösteren haberler basında yer almaya başladı bile.

Kablosuz internet ağlarının kapsama alanına girerek bilgi hırsızlığı yaptıkları konusunda uyarılar da yayınlanmaya başladı. Drone’ların en faydalı kullanım alanı  ise geçtiğimiz günlerde Hollanda’da Alec Momont isminde bir mühendisin elinden çıktı. Momont, bir sağlık sektörüne odaklanarak bir drone’u ambulans olarak projelendirdi. Henüz prototip aşamasında olan ve destek bekleyen tasarım tam teçhizatlı bir ambulans gelene kadar hastayı hayatta tutmayı amaçlayan bir plan üzerine geliştirilmiş. Üzerinde şok cihazının (defibrillator) da bulunduğu drone 62 mil yolculuk yapabiliyor. Proje, drone’un telefon direklerine konuşlanarak 911 acil durum ile bağlantılı çalışması üzerine kurgulanmış. Gerektiği durumlarda drone üzerinden tıbbi teknisyen ile bağlantıya geçilebilen bir destek planı var. 3,5-4 kilo ağırlıkta düşünülen alet için bir farklı senaryo da üzerine ısı sensörü takılarak çığ felaketlerinde ya da doğal afetlerde mahsur kalanların yerini tespit edebilmek amaçlı arama-kurtarma yapmasıdır. Proje, teknik ve mali destek bulması durumunda, insanın kolay ve çabuk ulaşamayacağı alanlarda zamandan tasarrufla maddi ve manevi kayıpların önüne geçebilmesini mümkün kılıyor (15).

Sağlıklı yaşam trendi, insanın sağlıklı yaşadığı dönemleri koruması yani hastalanmaması üzerine şekillenmiş, bir anlamda “koruyucu hekimlik” olarak adlandırılabilecek dönemleri baz alan bir trendler birleşimidir. Fakat bu sağlıklı dönem, sadece bedenin sağlıklı olması durumunu ifade etmez (çünkü insan sadece beden değildir) fakat ruhun da sağlıklı olmasını   gerektirir. İşte olaya bu açıdan bakıldığında, drone’lar ile antibiyotikler arasındaki fark hemen ortaya çıkar: drone’lar önce, antibiyotikler sonra gelir.


Özlem Devrim
Endüstriyel Tasarımcı & Trend Uzmanı

*************************

Faydalı kaynaklar: